آل صباح
آلِ صَباح، سلسله‌ای مالکی مذهب از عربهای عتوبی که در اوایل سدۀ 12 ق / 18 م به کرانه‌های جنوبی خلیج‌فارس مهاجرت کردند و در 1165 ق / 1752 م حکومت کویت را به دست گرفتند و فرمانروایی آنان تا به امروز ادامه دارد.
سابقۀ تاریخی
ضعف دولتهای ایران و عثمانی در نیمۀ نخست سدۀ 12 ق / 18 م و دگرگونیهای داخلی سرزمینهای کرانۀ جنوبی خلیج‌فارس، همچنین، فعالیت چشمگیر بازرگانی شرکتهای اروپایی برای حمل کالا از راههای دریایی و زمینی، موجب پیدایش سلسله‌های تازه‌ای در این منطقه گردید. در این دوران، به‌سبب آشفتگیهای داخلی، به تدریج از دامنۀ اقتدار امپراتوری عثمانی بر عراق کاسته می‌شد. پاشای بغداد بر اثر جنگهای پیاپی با ایران چنان ناتوان شده بود که مُتَسَلِّم (حاکم) بصره به استقلال فرمان می‌راند. ایران نیز که به‌سبب تاخت و تاز افغانها و سپس حملات عثمانیان و روسها توانی نداشت، تا پیش از پادشاهی نادر (1148-1160 ق / 1735-1747 م) نتوانست به خلیج‌فارس توجه کند. قدرت دیگر کرانۀ جنوبی خلیج‌فارس قبیلۀ نیرومند بنی‌خالد بود که اقتدارش تا بندرهای شرق عربستان و کویت و قطر گسترده بود و رشتۀ بازرگانی خلیج‌فارس را با عربستان مرکزی به دست داشت. فرمانروایی بنی‌خالد بر شرق عربستان از سدۀ 11 ق / 17 م با بیرون کشیدن این منطقه از چنگ عثمانیها آغاز شد. عتوبیها که در آغاز سدۀ 12 ق / 18 م از نجد به کویت (قُرَیْن) آمدند، با حمایت بنی‌خالد به بازرگانی و صید مروارید پرداختند، اما با مرگ سَعْدون بن محمد بن عُریْعر فرمانروای بنی‌خالد در 1134 ق / 1722 م، میان پسران و خویشاوندان وی کشمکش افتاد. بدینسان قبایلی که به بنی‌خالد مالیات می‌پرداختند به‌گونه‌ای خودمختاری یافتند، اگرچه همچنان به بنی‌خالد وفادار ماندند. سرانجام عواملی همچون مرگ سلیمان بن محمد (1149-1165 ق / 1736-1752 م) فرمانروای بنی‌خالد و اوج‌گیری اختلافات خانوادگی، و خطر نفوذ وهابیان از نجد به شرق جزیره، عتوبیهای کویت را از استقلال برخوردار ساخت.
خاستگاه
آل صباح عشیره‌ای از عربهای عتوب یا بنی‌عُتبه به شمار می‌آیند. دیکسن که دانسته‌های خود را از شیخ عبداللّٰه السالم گرفته است، آن را از فخذ (تیره) دَهامْشَه (یا دهامِشَه) از قبیلۀ عَمارات، وابسته به عَنَزَه می‌داند («کویت و همسایگانش»، 26)، اما بسیاری دیگر آن را از شِمْلان شاخه‌ای از تیرۀ جُمَیْله از قبیلۀ عنزه به شمار آورده‌اند (رشید، 33؛ ریحانی، 2 / 172؛ قس: حمزه، 178) که درست‌تر می‌نماید. اینان ساکنان بومی منطقۀ اَفْلاج در سرزمین هَدّار بودند و نام عتوب (از ریشۀ عَتَب به معنای کوچ کرد و جابه‌جا شد) یا بنی‌عُتبه ــ به گفتۀ شیخ عبداللّٰه سالم ــ در پی مهاجرت گروهی از عشایر عنزه، همچون آل صباح و آل خلیفه (ه م) و جلاهمه، به شمال یعنی منطقۀ عُمان الصِیر، بر آنان نهاده شد. برخی مهاجرت آل صباح را زاییدۀ کشمکش درون قبیله‌ای دانسته‌اند (رشید، 35، حاشیه)، اما به‌ویژه خشکسالی سخت و دیرپای نجد را که (در حدود 1120 ق / 1708 م) عشایر را به جستجوی جای مناسب‌تری برای زندگی واداشت (دیکسن، «کویت و همسایگانش»، 26) نباید از یاد برد. گروههای عتوبی در مسیر کوچ خود نخست به زُباره در قطر آمدند و سپس به دنبال درگیری با آل مُسَلَّم، که بر قطر فرمان می‌راند، به کویت (قُرَیْن) روی آوردند (رشید، 35، 36؛ قس: لاریمر، 1000؛ دیکسن، «کویت و همسایگانش»، 27). آل صباح همراه با آل خلیفه و جلاهمه در حدود 1128 ق / 1716 م به کویت که در آن هنگام روستای کوچکی بود رسیدند. از فرمانروایان کویت در نیمۀ نخست سدۀ 12 ق / 18 م آگاهی چندانی در دست نیست، اما به نظر می‌آید که این منطقه تا دهۀ 5 همین سده زیر فرمان امیران بنی‌خالد بود (ابوحاکمه، تاریخ الکویت الحدیث، 25).